در روزهای اخیر فیلم «عامه پسند» با یک شخصیت همجنسگرا، پس از چهار سال توقیف در سینماهای ایران اکران شده است و در آن شخصیت همجنسگرای فیلم، با بازی هوتن شکیبا، انسانی قوی و مبارز، همدل و مهربان، هنرمند و فعال است که تصویری انسانی و واقعی از تعداد کثیری کوییر ایرانی است. به این بهانه می‌خواهیم در این متن نگاهی به وضعیت همجنسگرایان و کوییرها در تولیدات فرهنگی جامعه طی دهه‌های اخیر بپردازیم.
سینما و تئاتر ایران چه قبل و بعد انقلاب ۵۷، همواره تصویری جنسیت‌زده، ضعیف، همراه با تمسخر و پیش‌داوری و اغلب توهین‌آمیز از همجنسگرایان، ترنس‌ها، دوجنسگرایان و کوییرها می‌داد. از دهه هشتاد شمسی به بعد می‌توان در تولیدات سینمایی و هنری، اشارات و پرداخت‌هایی به مقوله ترنس‌ها و مشکلات آنها را دید. اما متاسفانه اکثریت قاطع این آثار با نگاهی دگرجنسگرامحور بود که روایت رسمی و مطلوب حکومت و شرع (با خوانش فقه شیعه) را ارائه می‌داد که به شدت هموفوب و کوییرستیز بود. شخصیتهای همجنسگرا و کوییر در این فیلم‌ها یا تئاترها هم مانند سابق یک شخصیت لوس، ضعیف و با پیش‌داوری‌های رایج نگاه مردسالارانه و نرمحورانه بود.
در دهه نود اما نسل جدید فیلم‌سازان و هنرمندان تئاتر به ارائه تولیداتی پرداختند که می‌توان آن را آغاز نوزایی محتوایی و انسانی با شجاعت و مبارزه فرهنگی-گفتمانی هنرمندان انسانگرا، مدرن و برابری‌طلب دانست که تصویر و روایتی واقعی، انسانی و همان‌گونه که هست از همجنسگرایان، ترنس‌ها، دوجنسگرایان و کوییرها ارائه می‌کنند و در این مسیر هزینه‌های بسیاری نیز پرداخته‌اند.
افزایش فیلم‌های سینمایی و تئاتر‌های مختلف با شخصیت های همجنسگرا، دوجنسگرا، ترنس و کوییر با نگاه انسانی و ترسیم شخصیتی قوی، مبارز و اثرگذار از آنها، نشان از تغییرات بزرگ و ژرفی در زیر پوست جامعه ایران دارد که قابل انکار نیست که ادامه آن در آثار سینمایی و تئاترها و هنر بازتاب می‌یابد؛ آن‌هم در دل جامعه‌ای که زیر حاکمیت یک نظام سیاسی هموفوب و هترونرماتیویتی است.
جامعه ایران در مسیر یک نوزایی فکری و فرهنگی انسانی و مدرن است که خود را در عرصه سینما، تئاتر، فرهنگ و هنر، سبک زندگی و پوشش و مطالبات سیاسی و اجتماعی نشان می‌دهد و انقلاب زن زندگی آزادی، بازتاب این مطالبات در عرصه سیاسی بود که همچنان ادامه دارد و با پیروزی اش می‌توان بدون سانسور و سرکوب، آثار سینمایی، تئاتر و فرهنگ و هنر به ترسیم واقعیات جامعه و ساخت آثاری با محوریت شخصیت اصلی افراد کوییر نیز بپردازد.
تشکل رنگین‌کمانان ایرانی
آذر ۱۴۰۲
نوامبر ۲۰۲۳