شامگاه سهشنبه ۲۶ تیرماه ۱۴۰۳، ویدئویی در شبکههای اجتماعی از شهر کرج وایرال شد که در آن دختران جوان بیحجاب، با تیپ و استایل مدرن در مراسم عاشورای حکومتی حضور دارند و در کنار دیگر اهالی هیئت مذهبی، اقدام به زنجیرزنی میکنند. انتشار این ویدئو توجهات زیادی را از سوی کاربران برانگیخت و از جهات مختلفی مورد بحث قرار گرفت. انتشار عمومی این ویدئو سبب شد که در مدت زمان کوتاهی فرمانده انتظامی استان البرز از شناسایی و احضار «دختران کرجی» و همچنین سلب مجوز هیئت عزاداری خبر دهد که محمل وقوع این رویداد بود.
با توجه به بازتاب گسترده و بحثهای مختلفی که حول این اتفاق صورت گرفت، در ادامه میخواهیم نگاهی به خود این پدیده، علل، زمینهها و تاثیرات آن بیاندازیم
الف: بیحجابی در قلب پایههای مذهبی حکومت:
نخستین نکته که در ویدئو هم آشکار است، موقعیتی است که بیحجابی زنان در سطح جامعه پیدا کرده و حکومت دیگر قادر نیست حتی در امنیتیترین فستیوالهایش (محرم) هم از حضور زنان بیحجاب جلوگیری به عمل آورد. مبارزه با حجاب اجباری، گرچه همواره یکی از پایههای مبارزه جامعه با حکومت بوده است، با برآمد انقلاب زن زندگی آزادی که در اساس انقلابی زنانه است، در جنگ با رژیم، سنگر حجاب اجباری توسط جامعه فتح شد؛ سنگری که جمهوری اسلامی تا همین امروز برای بازپسگیری آن با توسل به طرحهای گوناگون امنیتی همچون «طرح نور»، لایحه حجاب و عفاف، بازگشت گشت ارشاد و گسیل حجاببانها به آب و آتش زده؛ اما در این زمینه برای رسیدن به اهدافش موفق نبوده است.
ب: دیوار آپارتاید جنسیتی در حال فروریزی:
نکته دیگر این ویدئو به جبهه دیگر جدال جامعه و حکومت مربوط میشود که تا همین امروز به شدت در جریان است؛ مبارزه برای در هم شکستن دیوار تفکیک جنسیتی در جامعه تحت حاکمیت حکومت آپارتاید جنسیتی. همه میدانیم عزاداریهای مذهبی در اماکن عمومی اساسا و تاریخا سنتی «مردانه» محسوب میشود، با این وجود حضور این زنان جوان در زنجیرزنی محرم حکومت در کرج، نه تنها برای حاضرین اعجاببرانگیز نیست؛ بلکه نمایشگر این واقعیت است که جنبش علیه آپارتاید جنسیتی در ایران به چه میزان پیشروی داشته که حتی بازتاب آن را میتوان در مردسالارانهترین مناسبتها، یعنی مراسم مذهبی شیعی هم مشاهده کرد.
پ: ریزش در پایگاه عقیدتی و مذهبی حکومت:
مساله برجسته دیگر در این ویدئو به پایگاه اجتماعی حکومت و ریزش آن طی سالهای اخیر مرتبط میشود. جمهوری اسلامی از روز اول از مناسبتهای مذهبی همچون محرم یا رمضان به عنوان بسترهایی استفاده کرده است که از طریق آن بخشهایی از جامعه را به واسطه باورهای مذهبیشان، به بدنه سیاسی حکومت خود متصل و به پایگاه اجتماعی نظام سیاسیاش تبدیل کند. شواهد زیادی وجود دارد که تحولات سیاسی درون جامعه به ویژه از مقطع دیماه ۹۶ ریزش قابل ملاحظهای در این پایگاه اجتماعی حکومت پدید آورده و حامیان غیرمزدور جمهوری اسلامی به یک اقلیت بسیار کوچک تبدیل شدهاند. این موضوع را به عینه در ویدئو وایرال شده میتوان دید که به یمن تحولات سالهای اخیر به ویزه انقلاب زن زندگی آزادی، در مذهبیترین، مردسالارترین و عقبماندهترین بخشهای جامعه هم، حضور زنان بیحجاب در مراسم محرم، کمتر کسی را به اعتراض وامیدارد؛ موضوعی که زنگ خطر جدی برای حکومت محسوب میشود.
ت: دینگریزی حتی در مناسک دینی:
یک جنبه که نیاز به بحث بیشتر دارد و باعث بروز برخی سوالات و ابهامات در میان مردم شده بود، اینکه حضور دختران نسل زد در مراسم عاشورا و زنجیرزنی برای حسین، هیچگونه سنخیتی با ماهیت عمومیتر نسل دینگریز امروز ندارد. در نتیجه چرایی وقوع چنین پدیدهای هم محل بحث بود؛ یکی از آن را منبعث از ناپختگی نسل جوان میدید، دیگری از زنده بودن ارزشهای دینی در میان نسل زد سخن گفت و یکی دیگر هم آن را در چارچوب عمل هیجانی جوانان در «کارناوال عاشورا» توضیح میداد.
در این میان محسن رنانی، استاد اقتصاد دانشگاه اصفهان که یکسال قبل در نامه به خامنهای از فروپاشی حکومت گفته بود و امروز در شورای راهبردی دولت پزشکیان قرار گرفته؛ در نامهای خطاب به فرماندهی نیروی انتظامی تلاش کرده تا از آب گلآلود ماهی بگیرد و میان نسل زد و مذهب آشتی ایجاد کند. او در این باره میگوید: «من از دیدن دینورزی آزادانه نسل زد بسیار خوشحالم. آنان با دین مشکلی ندارند، آنان با فسیلشدگی ما بهنام دین مشکل دارند.» البته پس از این اظهارنظر سایر جناحهای حکومت از خجالت رنانی درآمدند و به خاطر «دفاع از دختران هنجارشکن کرج»، حملاتی را علیه او سازمان دادند. با این وجود به نظر میرسد، آنهایی که دختران کرجی را احضار و تحت فشار قرار دادهاند، تحلیل بهتری از این استاد فرصتطلب دانشگاه دارند؛ چرا که آنها به خوبی میدانند که زنان بیحجاب و «هنجارشکن»، حتی اگر در عزاداری مذهبی هم شرکت داشته، در نهایت علیه منافع اسلام و نظام عمل میکنند.
اما آنچه ما مردم باید مدنظر قرار دهیم این است که زنجیرزنی، سینهزنی یا هر اقدام مذهبی زنان بیحجاب و خارج از عرفهای حکومتی، هیچگونه شاهدی بر جایگاه قابل توجه دین در میان نسل جدید نیست. گر چه حضور در مراسم مذهبی آن هم از جنس عاشورای حکومتی توسط هیچ نیروی سیاسی رادیکال و سکولاری تایید نمیشود، اما روند اجتماعی سالهای اخیر در ایران نشان داده که مراسمهای محرم یا رمضان برای جوانان بیشتر به فستیوالها و کاروناوالهایی تبدیل شده که بر بستر گردهمایی مجاز آن، جوانان امر خود را به پیش میبرند. این حضور جوانان، آن چنان که امسال هم در این مورد مشخص دیدیم، در سالهای گذشته مورد نگرانی جدی مقامات حکومتی بوده که به رغم میلشان، مراسمهای مذهبی که قرار بود ارمغانآوردنده «ثواب» در جامعه باشند، به مراکز شکلگیری گسترده «گناه» بدل شده است.
جمعبندی:
در مجموع باید کلام را اینطور خلاصه کرد که جدال میان مردم و جمهوری اسلامی و به طور مشخص جنگ زنان و حکومت، به پشتوانه انقلاب زن زندگی آزادی آنچنان گسترده شده که نشانههای آن در تمامی لایههای زندگی فردی و اجتماعی جامعه نیز قابل مشاهده است؛ به گونهای که میتوان تعبیر کرد که گفتمانهای انقلاب زن زندگی آزادی در سطوح مختلف کارکردی جامعه عمومیت یافته و این موضوع تهدیدی است برای حکومت رو به سقوط جمهوری اسلامی که با صرف هزینههای زیاد و سرکوب فزاینده هم قادر به مقابله با آن نیست.
مطلبی از تحریریه سازمان جوانان کمونیست
تیر ۱۴۰۳ – ژوئیه ۲۰۲۴